Μεσογαίας: «Ο Στίβεν Χόκινγκ εκφράστηκε και ως πιστός και ως άθεος»

Νικόλαος, μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής: «Ο Στίβεν Χόκινγκ εκφράστηκε και ως πιστός και ως άθεος»

Ο Νικόλαος, μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής δηλώνει ότι η θεολογία δεν πολεμά την επιστήμη. Σε μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης στο «Έθνος της Κυριακής» μιλά, μεταξύ άλλων, για τον Στίβεν Χόκινγκ, το Σκοπιανό, αλλά και για ζητήματα κοινωνικής προτεραιότητας, στα οποία η Εκκλησία οφείλει να έχει λόγο και ρόλο.

Η ερευνητική και επιστημονική ενασχόλησή του με τον φυσικό κόσμο (Φυσική, Αστροφυσική) και τον άνθρωπο (Βιοϊατρική Τεχνολογία, Βιοηθική) και η προσωπική του αναζήτηση τον οδήγησαν στην «επιστήμη των επιστημών», τη Θεολογία, και στη συνέχεια στη Μονή Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Όρους.

 

 

 

Ερώτηση: Μέσα σε λίγες ημέρες δύο μητροπολίτες κατέθεσαν δυο εκ διαμέτρου διαφορετικές απόψεις για τον Στίβεν Χόκινγκ, τον άνθρωπο που ερμήνευσε τα μυστικά του σύμπαντος και που έφυγε πρόσφατα από κοντά μας. Γιατί κάποιοι προσπαθούν να προσεγγίσουν τον Θεό και την ύπαρξή του μόνο με τη λογική και όχι με το πραγματικό βίωμα; Η Θεολογία πολεμά την επιστήμη;

 

 

Νικόλαος, Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής: Σίγουρα η Θεολογία δεν πολεμά την επιστήμη. Κάθε άλλο. Όπως λέγει η Αγία Γραφή, η επιστήμη είναι δώρο του Θεού στον άνθρωπο, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο δοξολογίας Του. Η παρερμηνεία των επιστημονικών επιτευγμάτων συχνά αμφισβητεί τη Θεολογία και κάποιοι επιστήμονες την πολεμούν. Να ξέρετε, η αναζήτηση του Θεού μέσα στον θαυμάσιο κόσμο της εκκλησιαστικής ζωής και της ορθόδοξης παράδοσης και πίστης είναι πολύ πιο δυνατή και μαγευτική από την ερευνητική εμπειρία.

Ο Στίβεν Χόκινγκ για μένα είναι ένα πρόσωπο πολύ συμπαθές για το δράμα του, ιδιοφυές για τα επιτεύγματά του και αξιοθαύμαστο για την υπομονή του. Εισήλθε μέσα σε χώρους υπερβολικής αφαίρεσης, πολύ δυσπρόσιτους για τον ανθρώπινο νου, μέσα από τόσο αντίξοες προϋποθέσεις.

Επιπρόσθετα, μου ήταν συμπαθής και για την πάλη του με την αναζήτηση του Θεού. Όπως και στην επιστήμη του, ήταν διαρκώς ταλαντευόμενος και αυτοαναιρούμενος και στην πίστη του. Έτσι κατά καιρούς εκφράστηκε και ως πιστός και ως άθεος. Η πίστη δεν είναι κάτι αυτονόητο. Το άσχημο είναι ότι προβλήθηκε ως κήρυκας της αθεΐας χρησιμοποιώντας το επιστημονικό κύρος του. Αυτό που τώρα αξίζει να του αποδώσουμε είναι ο σεβασμός και η συμπάθεια. Νομίζω ότι ήταν ένας πιστός άθεος.

 

 

«Ο Θεός προκύπτει πιο αληθινός» έχετε γράψει, «όταν ταπεινά ομολογείται η αγνωσία Του, παρά όταν επιδιώκεται η γνώση Του». Το ίδιο και η επιστήμη: είναι πιο μαγευτική όταν ασχολείται με το άγνωστο, παρά όταν επεξεργάζεται και αναλύει το γνωστό. Κάποιο σχόλιο;

Ένας ερευνητής πορεύεται προς το άγνωστο. Ένας δάσκαλος αναλύει το γνωστό. Τι είναι πιο μαγευτικό; Το να παλεύεις στον ωκεανό του αγνώστου, να κολυμπάς στη θάλασσα της αναζήτησης ή να ασφαλίζεσαι στο στέρεο έδαφος του επιτεύγματος; Ο Θεός δεν είναι μόνο άγνωστος, είναι και γνωστός. Η πίστη συνοδεύεται και από εσωτερική επιβεβαίωση, δεν είναι ένα ταξίδι στο χάος του αγνώστου.

Κι εγώ όταν έκανα το άλμα στη ζωή μου, που δεν είναι τόσο μεγάλο όσο φαίνεται, και έφυγα από την απόλαυση του ερευνητικού αγνώστου προς την αναζήτηση του Θεού και την ιδιόμορφη λογική του Ευαγγελίου, δεν ήμουν σίγουρος για το τι έκανα. Με ξάφνιασε η λογική της Εκκλησίας. Ο Χριστός λέει «όποιος θέλει να είναι πρώτος, πρέπει να είναι τελευταίος» και «αν θέλεις να κερδίσεις τη ζωή σου, πρέπει να τη χάσεις». Αυτό δεν είναι συμβατό με την κοινή λογική.

 

 

Οι θετικές επιστήμες και η Θεολογία θεωρούνται διαμετρικά αντίθετοι κόσμοι. Πώς μπορεί ένας επιστήμονας-ιεράρχης να «δει» τον δημιουργό μας μέσα από την πολυπλοκότητα των έμβιων όντων και του σύμπαντος γενικότερα και όχι να «χαθεί» στην εξειδίκευση και την εμβάθυνση των γνώσεών του, σε συνδυασμό με τον μεταφυσικό λόγο του Ευαγγελίου;

Το ερώτημα είναι πώς μπορεί να μην τον δει. Υπάρχει μια αθεΐζουσα ερμηνεία των επιστημονικών επιτευγμάτων και φαίνεται ελκυστικό να βγαίνει προς τα έξω ότι η επιστήμη και η λογική «πνίγουν» τον Θεό. Η λογική και η επιστήμη δεν είναι προϋποθέσεις για να γνωρίσεις τον Θεό, ούτε όμως και εργαλεία που τον διαψεύδουν.

Προσωπικά, χωρίς τον Θεό δεν καταλαβαίνω τον κόσμο ούτε τον άνθρωπο. Εάν ο θάνατος είναι επιστροφή στην ανυπαρξία, στο απόλυτο τίποτα, τότε δεν μπορώ να καταλάβω τι αξία έχει η ζωή. Η ανθρώπινη ζωή και σκέψη, το γεγονός ότι ο άνθρωπος παλεύει και αναζητά κάτι πέρα απ’ αυτό που φαίνεται, κάνει εξαιρετικά τραγική αυτή την εφήμερη ζωή.

Αν πιστέψεις ότι είσαι ο ίδιος λίγο θεός, τότε αλαζονικά τον απορρίπτεις. Εάν όμως ταπεινωθείς μπροστά στο μυστήριο και στο άγνωστο, τότε δεν είσαι θεός, αλλά γίνεσαι, αποκτάς συγγένεια, ανοίγει ο δρόμος της κοινωνίας μαζί Του.

 

 

Ένα από τα βασικά προβλήματα του έθνους είναι ότι όλοι θέλουν να το σώσουν κραυγάζοντας, και κανείς με τη δουλειά του. Έτσι οι πολιτικοί ασχολούνται με τα εκκλησιαστικά και κάποιοι ιεράρχες με τα πολιτικά. Είναι υπεράνω των Ευαγγελίων οι κοσμικές φιλοδοξίες κάποιων ιεραρχών;

Όταν ζεις τον πνευματικό θησαυρό, τι θέση έχουν οι κοσμικές φιλοδοξίες; Το πρόβλημα δημιουργείται όταν μέσα μας η πίστη, το μυστήριο του Θεού, μεταμορφώνονται σε θρησκεία. Είναι σαν να πηγαίνεις σε μια τράπεζα που διαθέτει επιταγές εκατομμυρίων και συ να διαλέγεις κέρματα. Στην Εκκλησία μία φιλοδοξία είναι κατανοητή, η φιλοδοξία της θυσίας και της τελευταίας θέσης.

 

 

Τον τελευταίο καιρό εντείνονται οι προσπάθειες που γίνονται για την επίλυση του Σκοπιανού. Πιστεύετε ότι βρισκόμαστε κοντά σε μια συμφωνία;

Γιατί με ρωτάτε; Εγώ δεν είμαι πολιτικός. Ούτε βέβαια μπορώ να ξέρω τι σκέφτονται τα άρρωστα μυαλά των ανθρώπων, ούτε πάλι μπορώ να πω ότι η συμφωνία είναι κάτι κακό. Οι πολιτικοί πρέπει να κάνουν τη δουλειά τους, αλλά να ξέρουν ότι υπόκεινται στην κρίση της Ιστορίας, της λογικής και του δικαίου. Δεν μπορούν να ξεπουλήσουν έναν λαό και μια ιστορία με επιπολαιότητες και στενές σκοπιμότητες. Τα συλλαλητήρια που έγιναν για τη Μακεδονία μου άρεσαν, γιατί νόμιζα ότι ο λαός είχε πεθάνει και αποδείχθηκε ότι ο λαός μπορεί να υψώνει αξιοπρεπώς τη φωνή του.

 

 

Σε παλαιότερη εγκύκλιό σας παίρνατε θέση για τη δεινή οικονομική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το σύνολο των συμπατριωτών μας, προτρέποντας τον κόσμο να ξεσηκωθεί και να δείξει τη δύναμή του. Υποστηρίζατε ότι όσο παραμένουμε αδρανείς, τόσο καθιστούμε τον εαυτό μας συνυπεύθυνο στον αργό αλλά βέβαιο υπαρκτικό εκφυλισμό μας. Με τη ρητορική αυτή κάποιοι σας κατηγορούν ότι πολιτικολογείτε και ότι παρεκκλίνετε από το ποιμαντορικό σας έργο.

Συχνά κατηγορούν την Εκκλησία ότι με το φιλανθρωπικό της έργο, όπως και με τα συσσίτια, συντηρεί ένα σύστημα που δημιουργεί φτωχούς ανθρώπους και τσακισμένους. Όχι, η Εκκλησία πρέπει να έχει σοφία για να μιλάει με σύνεση και να ομολογεί την αλήθεια και το δίκαιο, ανδρεία για να εκφράζει την άποψή της με τόλμη και ταυτόχρονα να έχει μια αγάπη για να αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους. Δυστυχώς οι σημερινοί κήρυκες της δημοκρατίας προτιμούν όλους με κλειστό το στόμα!

 

 

Έχετε πει ότι όλες οι ανατροπές, όλες οι μεγάλες αλλαγές έγιναν από ηρωικούς ανθρώπους, κυρίως νέους. Τα τελευταία χρόνια, όμως, στη χώρα μας παρατηρείται το φαινόμενο της αυξημένης μεταναστευτικής ροής, ειδικά νέων με επιστημονικό υπόβαθρο. Πιστεύετε ότι η απόφασή τους να ξενιτευτούν είναι πράξη απόγνωσης, εγωκεντρισμού ή ακόμα και δειλίας;

Και τα τρία ισχύουν, αλλά κανένας δεν θα μπορούσε να τους πει να κάνουν εύκολα το αντίθετο. Είναι κρίμα να εγκαταλείπει κανείς την ωραιότερη χώρα του κόσμου. Τι να πω; Νιώθω πως τα παιδιά μας δεν φεύγουν• τα διώχνουν αυτοί που επιμένουν να μας κυβερνούν. Θαυμάζω όποιον έχει αγαπήσει αυτόν τον τόπο ως ιστορία, ως παράδοση, ως πολιτισμό και βρίσκει τρόπο να μη φύγει. Για να έχει όμως ένας νέος αυτόν τον ηρωισμό, κάποιοι πρέπει να του έχουν καλλιεργήσει αυτό το πνεύμα. Η Εκκλησία δεν έχει βοηθήσει επαρκώς προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν γίνεται να εμφανίζεται μόνο διαμαρτυρόμενη, αλλά οφείλει να δείχνει τον δρόμο και να προτείνει ένα πρότυπο, κρίνοντας το σύστημα. Όχι επειδή υπάρχει αυτή η σχέση Εκκλησίας και πολιτείας να είμαστε με φιμωμένο στόμα.

 

 

Έχετε μιλήσει για τις ευθύνες της Εκκλησίας που επέτρεψε τον τόσο σφιχτό εναγκαλισμό της με το κράτος και έχετε προσπαθήσει να μη δέχεστε τον μισθό του δημοσίου υπαλλήλου. Κατά τη γνώμη σας, ο διαχωρισμός Εκκλησίας-Κράτους είναι επιθυμητός και τι πρέπει να γίνει με την εκμετάλλευση της εκκλησιαστικής περιουσίας;

Όταν αρνήθηκα τον μισθό μου -να διευκρινίσω βέβαια ότι μέχρι σήμερα πληρώνομαι- το κράτος μου απάντησε ότι βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας δεν προβλέπεται διακοπή μισθοδοσίας κρατικού λειτουργού. Ούτε να μας κόψουν τον μισθό δεν είναι ικανοί.

Η Εκκλησία το 1833 είχε μια περιουσία, και σήμερα της έχει μείνει μόλις το 4% και το περισσότερο από αυτό δεσμευμένο. Έχουν τελεσιδικήσει νομίζω 169 υποθέσεις για αστικά ακίνητα σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και κάποια λίγα στην Πάτρα και το κράτος δεν τα αποδεσμεύει. Υπάρχει ένα κράτος με τεράστια χέρια και μια Εκκλησία με μικρά χεράκια. Ασφυκτιά η Εκκλησία. Εάν προσφύγει στα ευρωπαϊκά δικαστήρια θα κερδίσει τις υποθέσεις. Ξέρετε ποιο θα είναι το αποτέλεσμα; Να φάει πρόστιμο το ελληνικό κράτος, το οποίο βέβαια δεν θα το πληρώσουν αυτοί που μας κυβερνούν, αλλά ο τσακισμένος λαός. Δεν είναι φοβερό;

 

 

Το 1993 ιδρύσατε το πρώτο στην Ελλάδα Κέντρο Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, ενώ ταυτόχρονα είστε πρόεδρος της Επιτροπής Βιοηθικής της Εκκλησίας της Ελλάδος. Υπάρχει διαφορά στη Βιοηθική των επιστημών με την εκκλησιαστική προσέγγιση των ίδιων ζητημάτων σε καυτά θέματα, όπως κλωνοποίηση, εξωσωματική γονιμοποίηση, ευθανασία, μεταμοσχεύσεις;

Η κοσμική βιοηθική στηρίζεται στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας, ενώ η πνευματική βιοηθική στην προστασία της αξίας του ανθρώπου, η οποία στηρίζεται στο ότι είναι πλασμένος με προοπτική ομοιώσεως προς τον Θεό και αιωνιότητας. Η κοσμική αντίληψη δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτά. Περιορίζεται στην προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και μόνον. Η Εκκλησία αναγνωρίζει αξία στο έμβρυο, στον νοητικά υστερούντα, στον ανοϊκό ασθενή, σε αυτόν που βρίσκεται σε κωματώδη κατάσταση. Ως Εκκλησία οφείλουμε να προστατεύουμε την ταυτότητα και την ιερότητα του ανθρώπου. Κεντρικός άξονας είναι ο σεβασμός και η ελευθερία.

Μια Εκκλησία που σκλαβώνει σε κανόνες δεν είναι καλή. Όταν όμως μέσα από τις εντολές της οδηγεί στην απελευθέρωση του ανθρώπου, της σκέψης του, της βούλησής του και του διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες, τότε αυτή η ηθική είναι πολύ ανθρώπινη και πραγματικά πνευματική.

πηγή