"Μερα μαγιού"Ο Μάνος Χατζιδάκις με την Φλέρυ Νταντωνάκη

ΗΤΑΝ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΑΚΡΙΒΩΣ 75 ΧΡΟΝΙΑ: συγκλονισμένος από το θρήνο της μάνας ενός 25χρονου που σκότωσε η χωροφυλακή στη μαγιάτικη απεργία των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη,

ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε αμέσως ένα από τα σημαντικότερα έργα του: τον «Επιτάφιο».

Το βιβλίο απαγορεύθηκε από τη δικτατορία Μεταξά και αντίτυπά του κάηκαν μπρος στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.

Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες για να επανεκδοθεί και το 1956 ο ποιητής το έστειλε στον Μίκη Θεοδωράκη, που σπούδαζε μουσική στο Παρίσι. Ηταν μια βροχερή μέρα του 1958 όταν ο τελευταίος διάβαζε το έργο, περιμένοντας μέσ' στο αυτοκίνητο τη γυναίκα του, Μυρτώ, να ψωνίσει στο ελληνικό μπακάλικο. Ο οίστρος όμως δεν περίμενε: και το ίδιο εκείνο απόγευμα μελοποίησε τα περισσότερα ποιήματα.

Επρεπε να περάσουν ακόμα δύο χρόνια για να ενορχηστρώσει ο Μάνος Χατζιδάκις μερικά από αυτά και να τα ηχογραφήσει στην αυγουστιάτικη Αθήνα του 1960, με τη Νάνα Μούσχουρη σε μια από τις καλύτερες στιγμές της. Ο δεκαπεντασύλλαβος της λαϊκής ποίησης παντρεύτηκε με κελαρυστές μελωδίες κρητικής, επτανησιακής αλλά και βυζαντινής καταγωγής. Ομως ο Θεοδωράκης, που είχε επιστρέψει πλέον στην Ελλάδα, αναζητούσε κάτι αδρότερο για να συνεγείρει τον λαϊκό κόσμο. Ετσι αποφάσισε την αναπάντεχη ηχογράφηση με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τον Μανώλη Χιώτη στην Columbia.

Η γοητευτική περιπέτεια του «Επιτάφιου» είχε πολλά ακόμα επεισόδια. Τον Οκτώβριο του 1960 στην εστία της Ενωσης Κρητών Φοιτητών, ο Θεοδωράκης υπερασπίστηκε τον «λυρικό, επιθαλάμιο» ήχο του Χατζιδάκι, που ουσιαστικά τον είχε συστήσει στο αθηναϊκό κοινό, αλλά πιο πολύ τον δικό του, που είναι «για τις αγορές και τα σοκάκια, εκεί που το παλικάρι λαχάνιασε κι αγάπησε, πριν φάει μια σφαίρα στην καρδιά». Ομως, από τη μια οι συντηρητικοί συνθέτες και κριτικοί, από την άλλη οι μονόχνοτοι κομματικοί δεν εννοούσαν να δεχτούν το έργο, που αργότερα ηχογραφήθηκε και με τη Μαίρη Λίντα.

Ο «Επιτάφιος» παραμένει ζωντανός, γνωρίζοντας νεότερες διασκευές, όπως τη διασκευή του Σταύρου Ξαρχάκου αλλά και τις κιθαριστικές του Τζον Ουίλιαμς, του Ιάκωβου Κολανιάν και, μόλις πρόσφατα, του Μίλος Καραντάγκλιτς από το Μαυροβούνιο. Οσο για τις πρώτες, ιστορικές, εκτελέσεις, αλληλοσυμπληρώνονται, εκπροσωπώντας διαφορετικές αλλ' αυθεντικές πλευρές της ελληνικής κοινωνίας.

Τα λέει καλά ο Φώτης Απέργης. Ας μου επιτρέψει να συμπληρώσω δύο ακόμα ερμηνείες του Επιταφίου, για φωνή και πιάνο. Η πρώτη εκδόθηκε σε ψηφιακό δίσκο τον Δεκέμβριο του 2002. Ερμηνεύει η Νένα Βενετσάνου και στο πιάνο ο Σαράντης Κασσάρας, που έκανε και την προσαρμογή για πιάνο.

Η δεύτερη είναι μαγική και ανέκδοτη. Τυχαία βρήκα στο youtube ένα δείγμα, το οποίο και δημοσιεύω εδώ. Ο Μάνος Χατζιδάκις με την Φλέρυ Νταντωνάκη. Από τις δοκιμές που έκαναν οι δυό τους στο σπίτι του Χατζιδάκι στη Νέα Υόρκη το 1970. Ξέραμε Τα Λειτουργικά από εκείνες τις μυθικές δοκιμές της Αμερικής. Τώρα μαθαίνουμε πως υπάρχει και ο Επιτάφιος!

Δέκα ακριβώς χρόνια μετά την ιστορική πρώτη ηχογράφηση του έργου με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη και την ενορχήστρωση του Μάνου Χατζιδάκι. Αυτή τη φορά η προσέγγιση είναι πολύ λιτότερη, καθώς στηρίζεται αποκλειστικά στη φωνή της Φλέρυς και τη διακριτική, μα συγκλονιστική, συνοδεία του Χατζιδάκι στο πιάνο. Ας ελπίσουμε ότι σιγά σιγά θα έλθουν στο φως όλα τα τραγούδια του Επιταφίου με την Φλέρυ και τον Μάνο। Για να μεθύσουμε από αυθεντικές ερμηνείες που δύσκολα θα ξανακούσουμε...

Φώτης Απέργης